Dokumenty życia codziennego

"(...) zabrakło tchu, gdy kamienna stopa krtań przygniotła,
gdy otoczono cię żandarmów chórem (...)"
Józef Łobodowski

Na okupowanych terenach okupanci wprowadzili szereg ograniczeń dla ludności. Polacy - zgodnie z hitlerowską ideologią - byli traktowani jak "podludzie". Poruszać można się było wyłącznie z przepustkami, na żywność obowiązywały kartki. Aby ograniczyć przyrost naturalny podwyższono wiek, w którym Polacy mogli zawierać małżeństwa. Polskie szkoły zostały zamknięte, więc nauczyciele i rodzice organizowali dla dzieci i młodzieży tajne nauczanie, gdzie - choć wiązało się to z narażeniem na aresztowanie czy nawet śmierć - prowadzone były lekcje języka polskiego i historii.

W 1941 roku zarządzeniem Heinricha Himmlera wprowadzono instytucję niemieckiej listy narodowościowej - Deutsche Volksliste (potocznie używano skrótu VD). Ustanowiono cztery grupy obywateli niemieckich: aktywni Niemcy, bierni Niemcy, osoby pochodzenia niemieckiego częściowo spolonizowane ale "ciążące ku niemieckości" oraz "spolszczeni Niemcy". Odmowa podpisania listy była często powodem wysiedlenia, konfiskaty majątku lub aresztowania. Dla poszczególnych grup VD obowiązywały różne kolory ausweisu - I i II grupa posiadała dowody barwy niebieskiej, III - czerwonej, IV - zielonej.