Rok 2025 został ogłoszony uchwałą Rady Miasta Kalisza Rokiem Kalisza - Miasta Królewskiego, co stanowi bezpośrednie nawiązanie do ustanowionego przez Sejm Roku Millenium Koronacji Dwóch Pierwszych Królów w Gnieźnie. Z tej okazji Archiwum Państwowe w Kaliszu przygotowało wyjątkową wystawę wirtualną pt. Kalisz w dokumentach polskich książąt i królów.
Kalisz jest nie tylko najstarszym miastem w Polsce. Odegrał ważną rolę w kształtowaniu się polskiej państwowości, a poszczególni władcy, począwszy od przedstawicieli dynastii Piastów, często odwiedzali to miasto królewskie i dbali o jego odpowiedni rozwój. Kalisz zawsze był siedzibą władz administracyjnych: kasztelanii, księstwa i województwa. Z tej racji bywali w nim m. in. Bolesław Krzywousty, Mieszko III Stary, Bolesław Pobożny, Przemysł II, Władysław Łokietek. Miasto szczególnie upodobał sobie Kazimierz Wielki, nadając mu wiele przywilejów, wznosząc mury obronne i często odwiedzając. Władysław Jagiełło lubił spędzać w Kaliszu Wielkanoc (przebywał w mieście łącznie 25 razy). W późniejszych dziesięcioleciach miasto królewskie Kalisz witało m. in. Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunta III Wazę, Jana Kazimierza, Stanisława Leszczyńskiego i Augusta II Mocnego.
Niniejsza wystawa składa się z 20 dokumentów wystawionych przez książąt i królów Polski dla miasta Kalisza i jego mieszkańców. Otwiera je nadanie przez Bolesława Pobożnego w 1264 r. Kaliszowi prawa poboru kwarty soli od każdego wozu kupieckiego wiozącego sól do miasta. Zamyka zaś potwierdzenie przez króla polskiego i elektora saskiego Augusta II Mocnego z 1714 r. przywileju króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1672 r. dla cechu rzeźników w Kaliszu. Materiały pochodzą z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (zespół Zbiór dokumentów pergaminowych) i Archiwum Państwowego w Poznaniu (zespół Akta miasta Kalisza, Cechy miasta Kalisz). W znacznej większości stanowią one karty pergaminowe dość pokaźnych rozmiarów uwierzytelnione przez pieczęcie królewskie (niektóre dokumenty zawierają tylko jedwabne sznury, do których pierwotnie była przyczepiona pieczęć) - odciśnięte w czerwonym wosku, w misce woskowej lub odciśnięte przez papier na pergaminie. Prawie wszystkie spisano w języku łacińskim, z nielicznymi wyjątkami w języku polskim.
Dokument Bolesława Pobożnego z 1264 r. nadający Kaliszowi prawo poboru kwarty soli od każdego wozu kupieckiego wiozącego sól do Kalisza.
Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej cyt. AGAD), Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 6445
Dokument Przemysła II z 1282 r. ustanawiający sąd wyższy prawa niemieckiego w Kaliszu.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 6458
Zatwierdzenie przez dziedzica królestwa polskiego Władysława Łokietka w 1314 r. w Kaliszu, praw i przywilejów miasta Kalisza nadanych przez poprzedników.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 7224
Dokument wydany przez króla Kazimierza Wielkiego w Brześciu w 1349 r., zezwalający mieszczanom kaliskim na karanie złoczyńców.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 6488
Dokument Kazimierza Wielkiego z 1360 r. zezwalający wójtom kaliskim Mikołajowi Baronowi i Janowi Młodszemu na sprzedaż wójtostwa kaliskiej radzie miejskiej.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 6494
Dokument Władysława Jagiełły wydany w Gnieźnie w 1402 r., zezwalający mieszczanom kaliskim na lokowanie młyna na rzece Prośnie i uzyskiwanie 1/3 dochodów z tego młyna.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 3404
Nakaz króla Władysława Warneńczyka wydany w Budzie w 1444 r., by urzędnicy nie pobierali ceł od mieszczan kaliskich.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 6634
Dokument króla Kazimierza Jagiellończyka z 1465 r. nakazujący przeniesienie terminu targu mięsnego w Kaliszu z soboty na poniedziałek.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 3580
Dokument wydany przez króla Zygmunta I Starego 12 marca 1512 r., zatwierdzający wszystkie uprawnienia i przywileje dla Kalisza nadane temu miastu przez poprzednich królów i książąt polskich oraz dla polepszenia sytuacji gospodarczej Kalisza, nadający mieszczanom prawo do organizowania dwóch nowych, tygodniowych jarmarków rocznie: w dziewiątą niedzielę przed Wielkanocą oraz w dniu św. Wita - 15 czerwca.
APP, Akta miasta Kalisza, sygn. 1
Potwierdzenie przez króla Zygmunta Starego z 1539 r. dokumentu Jana Elgotha, kanonika i oficjała krakowskiego, w sprawie uposażenia szpitala św. Ducha poza murami miasta Kalisza.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 3799
Kopia nieuwierzytelniona dokumentu wystawionego 12 marca 1552 r. na sejmie walnym w Piotrkowie przez Zygmunta II Augusta, który anulował w Kaliszu tryb dożywotniego sprawowania władzy burmistrzów i rajców, nadając w zamian pospólstwu prawo corocznego wybierania 12 kandydatów, pośród których starosta kaliski miał wybierać burmistrza i pięciu rajców i przyjmować od nich przysięgę wierności. Na ustępującą radę nałożył także obowiązek rozliczenia się z rocznych rządów przed nowa radą i pospólstwem.
APP, Akta miasta Kalisza, sygn. 2
Nadanie przez króla Zygmunta Augusta miastu Kalisz w 1556 r. prawa propinacji piwa gdańskiego celem podniesienia dochodów miasta.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 3868
Zrzeczenie się przez króla Zygmunta Augusta w 1560 r. wszelkich swoich ewentualnych praw do młyna miejskiego w Kaliszu.
AGAD, Zbir dokumentów pergaminowych, sygn. 3903
Dokument wystawiony przez króla Stefana Batorego w 1576 r., potwierdzający pracę i obowiązki cechu rzeźników w Kaliszu.
APP, Cechy miasta Kalisz, sygn. 28
Uniwersał Stefana Batorego z 1576 r. skierowany do poborców celnych, by honorowali wolności celne mieszczan kaliskich.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 3950
Dokument wystawiony w Krakowie w 1604 r. przez króla Zygmunta III, w którym monarcha potwierdza cechowi rzeźników w Kaliszu prawo budowania i utrzymywania jatek rzeźniczych zatwierdzone przez Kazimierza Wielkiego w 1347 r. Dodatkowo zakazano w nim Żydom kaliskim sprzedaży mięsa w ćwiartkach.
Archiwum Państwowe w Poznaniu (dalej cyt.: APP), Cechy miasta Kalisz, sygn. 29
Nadanie przez króla Władysława IV w 1633 r. miastu Kalisz połowy dóbr przypadających mu po zmarłych mieszczanach kaliskich, którzy zmarli bezpotomnie i nie zostawili testamentu (tzw. prawo kaduka).
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 4107
Potwierdzenie przez króla Jana Kazimierza z 1662 r. artykułów cechu piwowarów miasta Kalisza z 1661 r.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 4171
Potwierdzenie przez króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1672 r. przywileju dla cechu rzeźników w Kaliszu, nadanego przez króla Władysława IV w Warszawie w 1638 r., ustalającego prawo do jatek rzeźniczych, uprawnień do handlu mięsem oraz należności na rzecz starosty w Kaliszu.
APP, Cechy miasta Kalisz, sygn. 30
Potwierdzenie przez króla polskiego i elektora saskiego Augusta II Mocnego z 1714 r. przywileju króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1672 r. dla cechu rzeźników w Kaliszu.
APP, Cechy miasta Kalisz, sygn. 31
